Ege’de “Azerbaycan’ın Karabağ Bölgesindeki Tarihi Alban
Yapıları” paneli düzenlendi
Ege Üniversitesi milletlerarasılaşma misyonu
doğrultusunda Türk Dünyasına yönelik farklı hususlarda bilimsel etkinlikler
düzenlemeye devam ediyor. Bu kapsamda Ege Üniversitesi (EÜ) Türk Dünyası
Araştırmaları Enstitüsü (TDAE) Toplumsal, Ekonomik ve Siyasal İlgiler Anabilim
Dalı tarafından “Azerbaycan’ın Karabağ Bölgesindeki Tarihi Alban Yapıları”
konulu panel düzenlendi. EÜ TDAE Konferans Salonu’nda düzenlenen panele
EÜ Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Banu Yücel, EÜ TDAE Müdürü Prof. Dr.
Nadim Macit, akademisyenler ve öğrenciler katıldı. Moderatörlüğünü EÜ TDAE
Türk Dünyası Toplumsal, Ekonomik ve Siyasal İlgiler Anabilim Kolu Başkanı
Prof. Dr. Vefa Kurban’ın üstlendiği panelde, EÜ Birgivi İlahiyat Fakültesi
Öğretim Üyesi Prof. Dr. Bekir Zakir Çoban, Tarihçi Prof. Dr. Rizvan Hüseynov
konuşmacı olarak yer aldılar.
“Azerbaycan siyasal ve ekonomik açıdan büyük bir değişim yaşamıştır”
Panelin açılışında konuşan Prof. Dr. Banu Yücel, “Sizleri Sayın
Rektörümüz ve kendi adıma en içten sevgi ve hürmetlerimle selamlıyorum.
Bilindiği üzere, Kafkasya, Türkiye’nin yanı başında yer alan, Karadeniz ile
Hazar Denizi’nin ortasında bir silsile halindeki Kafkas Dağları boyunca uzanan
stratejik bir coğrafya olarak bilinmektedir. Sahip olduğu cazip pozisyon sebebiyle
tarih boyunca üzerinde farklı hesaplar yapılan Kafkasya, üzerinde büyük
mücadelelerin de gerçekleştiği bir toprak kesimi olmuştur. Tarihi, lisanı, dini ve
etnik kümeler bakımından dünyanın en güçlü bölgelerinden biri olan soğuk
savaşı SSCB hâkimiyetinde geçirmiş Kafkasya’da, SSCB’nin çöküşüyle birlikte
1991 yılında Güney Kafkasya kanadından Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan
bağımsızlıklarını deklare etmiştir. Soğuk savaşın bitimi ile Kafkasya’nın siyasal
ve etnik yapısındaki gelişmeler açısından bir dönüm noktası olmuştur. Özellikle
Rus hegemonyasından kurtulmuş bağımsızlığına yine kavuşmuş ve Güney
Kafkasya’nın parlayan yıldızı olan Azerbaycan, milletlerarası siyasette egemen
aktör olarak var olmaya başlamıştır” dedi.
Azerbaycan’ın güç nakil güzergahlarının kesiştiği bir noktada olması
nedeniyle bölge ülkelerin ve global güçlerin ekonomik ve politik bir mücadele
alanı pozisyonuna geldiğini tabir eden Prof. Dr. Yücel, “Soğuk savaş sonrası
Azerbaycan siyasal, ekonomik ve askeri açılardan büyük bir değişim yaşamıştır.
Bugün topraklarını işgalden temizlemiş ve toprak bütünlüğünü sağlamıştır. Bu
panelde de kardeş ülke Azerbaycan tarihi, farklı bir bakış açısı ile ele alınacaktır.
Panel konuşmacılarımız yapacakları sunumlarda Azerbaycan’da bulunan Alban
yapılarının bölgedeki tesirlerini irdeleyecektir. Panelin verimli olmasını ve
katılımcılarımıza farklı bir akademik bakış açısı kazandırmasında katkı
sağlamasını umut ediyorum” diye konuştu.
“Enstitü olarak Türk Dünyası’nın her sıkıntısını önemsiyoruz”
Enstitü Müdürü Prof. Dr. Nadi Macit, “Türk Dünyası Araştırmaları
Enstitüsü olarak Türk Dünyası’nın her sıkıntısını önemsiyoruz. İlmi esaslara
dayalı olarak tartışmak, paylaşmak istiyoruz. ‘Tarihi Alban Yapıları’ ifadesini
açmak lazım. Zira bu husus hassas, bir o kadar da değerli bir bahistir.
Albanlar birinci Hristiyan topluluklardan biridir. 26 uzunluktan oluşan bu toplum
yapısında İskitlerin de yer aldığı bilinmektedir. Farklı devirlerde merkezi
güçlerle işbirliği yaparak Albanlar üzerinde baskı oluşturma, akabinde bunları
Ermeni toplumu olarak gösterme, tarihi yapıtlarını dönüştürme girişimleri
üzerinde durulması gereken bir mevzudur Zira dini temaların iç ve dış
bağlamından kopartılarak politik-stratejik gayeler için kullanılmasını eleştirmek
din eleştirisi olarak algılanmakta ve istismar edilmektedir. Kimi dini temaları
stratejik atakların eşiği yapma teşebbüsleri tarihin her periyodunda yapılmıştır.
Bugün de yapılmaktadır. Hatta bir toplumun dini inançları o toplumun aleyhine
dahi kullanılmaktadır. Bu konuya bağlı olarak Albanları ve Alban yapılarını
tarihi durumu çarpıtarak Ermeni dünya tasavvurunun ve siyasetinin aracı
yapma teşebbüsünü eleştirmek, tarihi gerçeği ortaya koymak Hıristiyanlığı veya
Ermenileri aşağılamak değildir. Türkiye Cumhuriyeti Devleti laik, demokratik
devlettir. Her inanç ve ibadete saygılıdır. Entelektüel ve etik laikliğin gereği de
budur. Şayet bir inanç ve ibadet politik ve stratejik atakların eşiği ve kaldıracı
yapılarak insanların canını, malını tahrip etmenin modülü yapılırsa buna hayır
demek dini ahlakın gereğidir. Bu türlü bir oluşuma karşı bir tenkit getirmek, ilmi
bir kıymetlendirme yapmak zaruridir” dedi.
Moderatör Prof. Dr. Vefa Kurban ise, “Şuşa Ermeni İşgalinden Evvel ve
Sonra” başlıklı bir proje ile yola çıktıklarını ve bu projenin bir diğer projeye
çığır açtığını söyledi. Prof. Dr. Kurban, proje ile Şuşa kentinin tarihi yapılarının
incelenmesi, bölgenin kültürü, sosyo-ekonomik ve siyasi yapılanmasına ilişkin
araştırmanın yapılması ve bölgede yapılacak olan onarım çalışmaları
öncesindeki son durumun tespit edilmesine yönelik olduğunu belirttikten sonra
hem Azerbaycan Cumhuriyeti sonları içerisinde hem de bugünkü Ermenistan
Cumhuriyeti’nin olduğu topraklarda, yani Batı Azerbaycan topraklarında çok
fazla Alban yapılarının olduğunun altını çizdi.
“Alban devleti tarih boyunca müstakil ve farklı bir devlet olmuştur”
Panelde sunum gerçekleştiren Prof. Dr. Bekir Zakir Çoban, “Güney
Kafkasya tarih boyunca çeşitli siyasi uğraşlara sahne olmuş bir alandır.
Hıristiyanlık ve İslam öncesinde bölgede Yahudilik, paganizm ve Zerdüştilik
inançlarının mevcut olduğunu biliyoruz. Bu bölgede Hıristiyanlık ise ilk
yüzyıldan itibaren yayılmaya başlayan bir din olmuştur. Ermeniler, Albanlar ve
Gürcüler ortasında havariler devrinden itibaren Hıristiyanlığın yayıldığı bu
milletlerce kabul edilmektedir. Bölgedeki Yahudiliğin de burada Hıristiyanlığın
gelişmesinde değerli bir tesiri bulunmaktadır. Bilhassa Ermeniler ve Gürcüler
kendilerini Nuh peygamberin soyuna dayandırmaktadırlar. 4’üncü yüzyılın
başlarında Milan fermanıyla Hıristiyanlığın Roma İmparatorluğunda serbest
bırakılması bu bölgeyi de etkilemiş ve kısa mühlet sonra Ermeniler ve Albanlar
resmi dinleri olarak Hıristiyanlığı belirlemişlerdir. Ama Kadıköy Konsili
sonrasındaki monofizit-diyofizit ayrılığında Albanların çoğunluğu diyofizit
inanca, Ermeniler ise monofizit inanca bağlı kalmıştır. Tarihi çoklarınca
bilinmese de Alban devleti milattan evvel 4’üncü yüzyıldan, bölgenin Arap
hâkimiyetine girdiği 8’nci yüzyıl başlarına kadar Güney Kafkasya’da, şimdiki
Azerbaycan topraklarında karar sürmüş bir devlettir. Alban Kilisesi veya
Kafkas Alban Kilisesi de miladi 4’üncü yüzyıldan itibaren bu bölgede varlık
göstermiştir. Ne var ki Hıristiyan Albanlar bilhassa İslam hilafetinin desteğini
alan Ermenilerce 8’inci yüzyıldan itibaren Gregoryenleştirilmeye çalışılmış,
daha sonra Rus Çarlığı devrinde ise yeniden Ermeni Kilisesinin tahakküm
çabalarına maruz kalmışlardır. Her devir Karabağ bölgesini de içine alan
Albanya, Ermenilerin gözünde her daim büyük Ermenistan hayalinin bir parçası
olduğundan, Ermeni Kilisesi ve devleti öncesinde de işgal devrinde de
özellikle Karabağ’daki Alban yapılarını, hatta bölgedeki tüm kültürel mirası
kendine maletmek istikametinde bir propaganda gütmektedir. Halbuki Alban devleti
tarih boyunca müstakil ve farklı bir devlet olduğu üzere Alban Kilisesi de Ermeni
Kilisesinden evvel kurulmuş ve kendine has inanç ve uygulamaları olan bir
kilisedir” dedi.
“Gandzasar Manastırı, asırlarca Alban patriklerinin merkezi olmuştur”
Azerbaycan’dan gelen Kafkasya Tarihi Merkezi Lideri Prof. Dr. Rizvan
Hüseynov ise Azerbaycan’ın Doğu Zengezur bölgesinde bulunan Alban
Gandzasar (Ganjasar) Manastırı’nın kimi epigrafik yazıtlarına ait bilimsel bir
çalışmanın başlangıç sonuçları ile ilgili bir sunum gerçekleştirdi. Prof. Dr.
Rizvan Hüseynov, Gandzasar Manastırı’nın, asırlarca Alban patriklerinin
merkezi olduğunu vurgulayarak 19’uncu yüzyılın başında Çarlık Rusya’nın
Kafkasya’ya gelmesinden sonra Alban Bağımsız Kilisesinin kapatıldığını ve mal
varlığı, el yazmaları ve cemaatinin ise Etchmiadzin Ermeni Kilisesi’ne
devredildiğinin altını çizdi. Prof. Dr. Hüseynov, “Gandzasar Manastırı birçok
onarımdan geçmiş ve değişikliklere uğramış ve bu nedenle epigrafik yazıtların
büyük bir kısmı yok edilmiş yahut değiştirilmiştir. Kafkasya Tarihi Merkezi,
Gandzasar’ın kimi epigrafik yazıtlarının evvelki ve şu anki durumunun
karşılaştırmalı bir tahlilini gerçekleştirmiş ve araştırma sonuçlarını tebliğ
etmiştir. Orta Çağ’da monofizitizmi kabul eden Türkler tarafından oluşturulan
büyük bir Türk mirası ve epigrafi katmanı keşfedilmiştir. Bu Türkler,
Karabağ’daki Alban Haçen Prensliği’nin temellerini atmış ve Gandzasar’da
ruhani bir merkeze sahip olmuşlardır. Gandzasar, uzun yıllar boyunca Alban
patriklerinin makamının bulunduğu yerdir. Tahlil, bir dizi arşiv materyali ve
yabancı muharrir çalışmasının incelenmesine dayanarak gerçekleştirilmiştir. Alban
Gandzasar Patrikhanesi tarihine kısa bir giriş niteliğindedir” dedi.
Panel sonunda Prof. Dr. Banu Yücel iştirakçilere günün anısına istinaden
“Teşekkür Plaketi” ve armağan verdi.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
