Büyüme ve gelişmenin çok süratli olduğu bir periyot olması açısından Birinci 1000 gün, bebeğin hayat serüveninde son derece değerlidir. Pekala tıpkı vakitte birinci 1000 gün neyi tabir ediyor, öteki hangi faktörlerden ötürü kıymetlidir ve bu periyotta bilhassa nelere dikkat edilmelidir sorularını Birinci 1 Liv Hospital Çocuk Endokrinolojisi ve Metabolizma Hastalıkları, Prof. Dr. Cengiz Kara yanıtladı.
“İlk 1000 gün” neyi tabir eder?
“İlk 1000 gün” gebeliğin başlangıcından bebeğin ikinci doğum yıldönümüne kadar olan süreyi tanımlayan ve giderek yaygınlaşan bir tabirdir. Gebeliğin 270 günü ile doğum sonrası birinci 730 günün toplamını tabir eder. Günümüzde çocuk ve toplum sıhhatini güzelleştirmek için hassas bir devir, bir “fırsat penceresi” olarak bedellendirilmektedir.
“İlk 1000 gün”ün değeri nedir?
Bu kavrama nazaran anne karnı ve erken çocukluk periyodundaki olumsuz olaylar, başta obezite, diyabet ve kalp hastalığı olmak üzere sonradan ortaya çıkan kronik hastalıklar için yer hazırlamaktadır. Elhasıl, obezite ve bağlantılı hastalıkların temeli anne karnında atılmaktadır.
İlk 1000 gündeki olumsuz olayların hayat uzunluğu süren ziyanlı tesirleri “metabolik programlama” ile açıklanmaktadır. Doğum öncesi ve sonrası periyotlarda beslenme ve büyüme-gelişme ile ilgili sıkıntılar hücrelerin ve organların gelişimine tesir ederek beden yapısını değiştirir, fizyolojik sistemin ayarını bozar ve düzenleyici düzeneklerde dengesizlik yaratır. Endokrin ve metabolik cevaplardaki değişikliklere genlerin çalışma nizamını değiştiren ‘epigenetik etkiler’ de eşlik eder ve böylelikle ömür uzunluğu sürebilen ve hatta sonraki jenerasyonlara da aktarılabilen ziyanlı tesirler ortaya çıkar.
Hastalıkların temeli birinci 1000 günde atılır
Doğum öncesi ve sonrası beslenme meselelerine bağlı metabolik programlamanın yetişkinlikteki ziyanlı tesirlerinin bilinen en düzgün örneği obezite ve buna eşlik eden tip 2 diyabet ve kalp-damar hastalıklarıdır. Obezite bedende, bilhassa karın bölgesinde ve iç organların etrafında çok ve olağandışı yağ birikmesi durumudur. Bu çok yağ birikimine insülin direnci, tip 2 diyabet, hipertansiyon ve kan yağı seviyelerindeki bozukluklar (dislipidemi) eşlik ettiğinde metabolik sendrom olarak isimlendirilir. Metabolik sendrom ayrıyeten karaciğer yağlanması, siroz, koroner kalp hastalıkları ve inme üzere hastalıkların da eşlik ettiği ömür kalitesini önemli bozan ve erken ölümlere neden olabilen değerli bir sıhhat problemidir. Günümüzde tüm dünyadaki ölümlerin %60’ından obezite ve metabolik sendrom bileşeni hastalıklar sorumludur ve bu kronik hastalıkların temeli birinci 1000 günde atılır.
Erken metabolik programlamaya yol açan 3 çeşit düzenek tanımlanmıştır
1- Anne karnında yetersiz beslenmeyi takiben doğum sonrası devirde çok beslenme ile ortaya çıkan uyumsuzluk
2- Anne karnında ceninin çok beslenmesi
3- Doğum sonrası çok beslenme ile erken süratli büyüme
Annenin zayıflığı, gebelikte yetersiz beslenmesi, kilo alımının az olması ve yüksek tansiyon vb. hastalıklar nedeniyle rahim damarlarının ziyana uğraması ceninin beslenmesini bozar ve düşük doğum tartısı ile doğmasına neden olur. Anne karnındaki bu kronik açlık ve yetersiz beslenme periyodu bebeğin bulduğu her enerjiyi depolayan ve sarfiyatı en az indirmeye çalışan ‘tutumlu yapı’ geliştirmesine neden olur. Az kalori ile yönetim etmeye programlanmış bu küçük ve zayıf bebeği bir an önce büyütmek telaşı ile çok besleme eforu zıt teper ve bebekte çok yağ (enerji) birikimine neden olur. Öbür yandan, annenin şişman olması, gebelikte çok kilo alması ve denetimsiz diyabete bağlı yüksek şeker seviyeleri bebeğin daha anne karnında iken çok beslenmesine, süratli büyümesine ve sonuçta fazla doğum yükü ile doğmasına neden olur. Çok kalori ile anne karnında karşılaşan iri bebeklerde yağ dokusu ve iştah doğuştan fazladır. Obez ve/veya diyabetli anne bebeği olarak şişman ve iştahlı doğan bu çocuklarda hayat uzunluğu obezite ve diyabet riski artmaktadır. Ayrıyeten, bebek olağan kilolu anneden, olağan yükle doğsa bile, doğum sonrası çok kalori alımı bebeğin şişmanlamasına neden olur. Anne sütü alamama, mamalarla çok beslenme, yüksek kalorili ek besinlere erken başlanması üzere nedenlerle doğum sonrası süratli kilo artışı ve erken süratli büyümenin tesirleri de erken çocukluk periyodu ile sonlu kalmaz, bedeni obezite ve metabolik sendroma ömür uzunluğu programlar.
İlk 1000 günde yaşanan ve tesirleri hayat uzunluğu süren olumsuz olayları önleyerek bireyleri ve toplumu obezite ve yol açtığı ölümcül hastalıklardan korumak mümkündür. Obezite doğum öncesi ve erken süt çocukluğunda programlanabildiği için gözetici tedbirler gebelik öncesi, gebelik sırası ve tüm erken çocukluk çağı boyunca uygulanmalıdır.
Obezite ve metabolik sendromu önlemek için birinci 1000 günde yapılması gerekenler
- Gebelikten evvel annenin beden kitle endeksi olağan hale getirilmeli, fazla kilolu anne adayları zayıflamalı, zayıf olanlar da kilo alarak ülkü beden yüküne ulaşmalıdır.
- Gebelik ve emzirme periyodunda sigara içilmemelidir.
- Gebelikte bedenin kaldırılabileceği ölçüde idmanlara devam edilmeli, fazla kilo almaktan kaçınılmalıdır.
- Gebelik diyabeti olanlarda sıkı şeker denetimi sağlanmalıdır.
- Düşük doğum yükü ile doğan bebeklerde süratli kilo alımından kaçınılmalı, yakalama büyümesinin 1-2 yaşa kadar yavaş tempoda gerçekleşmesi sağlanmalıdır.
- Doğum sonrasında bebekler 6 ay yalnızca anne sütü ile beslenmeli ve 2 yaşına kadar emzirmeye devam edilmelidir.
- Katı besinler ve şekerli içeceklerin başlanması ertelenmelidir. Bilhassa, anne sütü verilemediği için mama ile beslenenlerde katı besinlere erken başlanmamalıdır.
- Bebek doyduktan sonra öğünü bitirmek için zorlanmamalıdır.
- Bebeklikte yüksek protein alımı kısıtlanmalıdır. Anne sütü alamayan bebeklerde düşük protein içerikli mamalar tercih edilmelidir.
- İnek sütünün protein yoğunluğu yüksektir ve bebeklere birinci yıl verilmemelidir.
- Obez anne bebeklerinin büyümesi yakın izlenmelidir. Süratli kilo alımı varsa emzirme nizamı denetim altına alınmalıdır. Ek besine geçiş periyodunda güç yoğunluğu düşük besinler seçilmelidir.
Sonuç olarak, birinci 1000 gün sağlıklı beslenme ve gelişimi sağlamaya yönelik, hayat uzunluğu yarar sağlayacak müdahalelerin hayata geçirilmesi için kıymetli bir periyottur. Ebeveynler, tabipler ve başka sıhhat çalışanları birinci 1000 gün kavramının farkında olarak, yanlışsız tedbirler ve vaktinde müdahaleler ile çocuğun gelecekte sağlıklı ve üretken bir hayat sürme bahtını artırabilir.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
